De uiterlijke vormen van alle geloofssystemen verschillen in heel veel opzichten van elkaar. Wat in de ene cultuur een daad van devotie is kan door aanhangers van een andere religie totaal niet begrepen worden of zelfs worden afgekeurd. We hoeven bijvoorbeeld niet heel ver terug te gaan in de geschiedenis om culturen tegen te komen waar mensenoffers nog heel normaal waren.
Als aanhangers van verschillende geloven, of aanhangers van verschillende stromingen binnen één systeem, elkaar tegenkomen dan kunnen deze verschillen gemakkelijk tot onderling wantrouwen en afkeuring leiden. De verschillen hoeven zelfs helemaal niet zo groot te zijn. Gewetenloze politici vergroten deze verschillen graag om de ander als vijand af te schilderen. Ze kiezen een groep uit met enkele gewoontes waarvan zij weten dat hun achterban die afkeurt, liefst van een ander geloof, en maken die tot vijand. Deze verschillen worden uitvergroot en aangevuld met vooroordelen, insinuaties en leugens. Zo drijven zij een wig tussen buren, families en vrienden. Dat leidt gemakkelijk tot haat, met geweld en vaak zelfs burgeroorlog tot gevolg.
Dit heeft natuurlijk niets te maken met de religie zelf. Religieuze onverdraagzaamheid is het gevolg van onzekerheid. Fanatici zijn overtuigd van hun eigen gelijk en hun eigen morele superioriteit. Andermans opvattingen zijn bedreigend omdat ze de zekerheid van het eigen gelijk in twijfel trekken. Het is moeilijk om in dogma’s te geloven. Ze zijn vaak onlogisch en alleen maar gebaseerd op de uitleg die voorgangers van jouw stroming geven aan wat er in een bepaald boek staat. ‘Blind geloof’ vraagt dus om een behoorlijke investering. Het voelt naar als er aan je vaste overtuigingen wordt geschud. Dat nare gevoel kan worden vermeden door de oorzaak ervan, dat wil zeggen de andersdenkende, weg te zetten als gek, gevaarlijk of crimineel.
Als mystici zijn wij juist gewend aan twijfel. Wij zijn wandelende vraagtekens. “Neem niets aan van een ander, maar onderzoek alles en behoud het goede.” En wat voor mij goed is, hoeft dat helemaal niet voor jou te zijn. Op die manier ontstaan verdraagzaamheid en tolerantie. Gnosis is het tegenovergestelde van blind geloof. Gnosis is weten, vanuit de eigen ervaring. Mystici herkennen elkaar, want de mystieke ervaring is universeel. Het maakt niet uit welk geloof je hebt. Het visioen van de profeet Ezechiel lijkt totaal verschillend van een Tibetaanse afbeelding van Avalokitesvara. Maar iemand het zelf heeft ervaren, weet dat wat er in het bijbelboek staat en wat er is afgebeeld op dat wandtapijt, een universele openbaring is. Het is een visioen dat heel veel mystici hebben gehad. En nog velen in de toekomst zullen krijgen. Niet iedere mysticus zal dat specifieke visioen te zien krijgen. Sterker nog, geen twee mystici maken precies hetzelfde mee. Want iedereen krijgt van het kosmische datgene wat hij of zij nodig heeft om te evolueren naar de staat van perfectie. En wat je ontvangt, gaat door de filters van je opvoeding en je ervaring heen. Daardoor lijkt het voor de buitenstaander alsof de ervaringen van mystici heel verschillend zijn.
Nog een voorbeeld. Voor Jezus was de verzoeking in de woestijn nodig, de Boeddha werd belaagd tijdens zijn meditatie onder een boom. Toch gaat het over dezelfde ervaring. Een beproeving die iedere meester uiteindelijk zal moeten doorstaan. Ook de boodschappen van Jezus en de Boeddha lijken heel verschillend. Toch brachten ze allebei het goede nieuws. Er is een einde aan ons lijden. En er is een weg daarnaartoe. Voor christenen is dat de navolging van Christus. Boeddhisten hebben het over het achtvoudige pad. Op die weg is er helemaal geen ruimte voor onverdraagzaamheid, geweld of oorlog. Want de weg leidt juist naar vrede. Diepe Vrede.
